اولین روزنامه تاریخ مطبوعات ایران

اولین روزنامه تاریخ مطبوعات ایران

اولین روزنامه تاریخ مطبوعات ایران کدام است

اولین روزنامه ایران

اولین روزنامه ایران کدام است

اولین روزنامه تاریخ ایران

جواب سوال مسابقه پیامکی برنامه خندوانه امشب سه شنبه 7 مهر 94

اولین روزنامه تاریخ مطبوعات ایران چیست

جواب سوال مسابقه پیامکی برنامه خندوانه امشب سه شنبه 7 مهر 94

جواب سوال مسابقه پیامکی برنامه خندوانه

اولین روزنامه تاریخ مطبوعات ایران ؟

1- کاغذ اخبار

2- وقایع اتفاقیه

3-عروه الوثقی

برای دیدن پاسخ درست مسابقه پیامکی برنامه خندوانه 

 اینجا کلیک کنید

روزنامه‌نگاری در ایران در ایران تاریخچه‌ای دیرینه دارد شروع این صنعت از درباره شاهان قدیم بوده‌است و متضمن اخبار مربوط به دربار و خصوصا شخص پادشاه بوده‌است. بنابراین می‌توان روزنامه‌نگاری در ایران را به فصل روزنامه‌نگاری در باستان و روزنامه‌نگاری در عصر معاصر تقسیم کرد.کلمه روزنامه در زبان فارسی درای ریشه‌ای قدیمی است [۱] و در برخی از کتاب‌های سده‌های نخست اسلامی این واژه با شکل روزنامجه دیده می‌شود. در دوران فتحعلی‌شاه، محمدشاه و اوان پادشاهی ناصرالدین شاه، اصطلاح «کاغذ اخبار» مورد استفاده مردم بوده‌است ولی به مرور زمان روزنامه به معنای قدیم بکار رفته و اصطلاح «کاغذ اخبار» متروک شده‌است

چاپ نشریات در دوران معاصر در ۱۹۰ سال پیش به وسیلهٔ میرزا صالح شیرازی کازرونی که خود دوره آموزش روزنامه‌نگاری را در انگلستان گذارنده بود آغاز می‌شود. گرچه تلاش‌های وی نسل پروری در پی نداشت و گسستگی مطبوعاتی موجب گردید تجربه اول دفن چندان طرفدار نداشته باشد. روزنامه‌های دوره اول با الگوبرداری از روزنامه‌های خارجی ایرانیزه شده شروع به فعالیت کردند. از نظر شکل روزنامه‌های نخست به نوعی ادامه صفحه‌آرایی نسخه‌های خطی و کتاب‌های چاپ سنگی بودند تا اینکه ایرانیان فرنگ رفته به ویژه آنهایی که در عثمانی تجربه کار روزنامه‌نگاری داشتند پس از بازگشت به خدمت «دستگاه انطباعات» درآمدند و تا حدودی محتوا و شکل روزنامه‌ها را دگرگون کردند. با پایان دوره ناصری پایه روزنامه‌نگاری دولتی لق شد اما روزنامه‌نگاری خصوصی حرفه‌ای به وجود نیامد[۳].

اولین روزنامه چاپی ایران، در دورهً سلطنت «محمد شاه قاجار» به وسیله «میرزا صالح شیرازی کازرونی» در تهران تأسیس شد. اولین شماره این نشریهً ماهیانه که در دوشنبه بیست و پنجم ماه محرم ۱۲۵۳ قمری (اول ماه مهٔ ۱۸۳۷ م.) منتشر شد فاقد نام بخصوصی بود و به ترجمه از واژهٔ فرنگی Newspaper، کاغذ اخبار نامیده می‌شد. [۴].در حال حاضر از این روزنامه هیچ نسخه اصیلی دردست نیست و مطالبی که درباره آن نوشته شده، ذکر دقیقی از مدت و دفعات انتشار آن به میان نمی‌آورد. [۵]

ارومیه اولین شهرستانی است که در تاریخ روزنامه‌نگاری ایران صاحب روزنامه شد. این نشریه که دومین نشریهٔ ایران هم به شمار می‌رود، به زبان آشوری بود و با نام زاهاریرادی باهارا در سال ۱۲۶۵ هجری قمری (۱۸۴۹ میلادی) آغاز به انتشار کرد.[۶]

وقایع اتفاقیه که سومین روزنامه ایران به سبک و شکل امروزی است، از سال سوم پادشاهی ناصرالدین‌شاه یعنی ۱۱۹۰ هجری قمری زیر نظر میرزا تقی‌خان امیر نظام آغاز به انتشار کرد. این نشریه که به روزنامهٔ وقایع اتفاقیه مشهور بود، به صورت هفتگی منتشر می‌شد.

صفحه اول یکی از شماره‌های وقایع اتفاقیه

در سال ۱۲۷۷ (قمری) که میرزا ابولحسن‌خان نقاش‌باشی ملقب به صنیع‌الدوله بر انتشرات دولتی و طبع روزنامه‌نگاری نظارت داشت روزنامهٔ وقایع اتفاقیه پس از ۳ سال انتشار با نام جدید «دولت علیه ایران» شروع به فعالیت کرد. روزنامه دولت علیه ایران، روزنامه‌ای مصور بود که در آن تصاویر بزرگان مملکت، درباریان و شاهزادگان با دقت زیاد به چاپ می‌رسید[۷]. خود این نشریه بعد از مدتی انتشار به روزنامه دولتی تغییر نام داد. انتشار این روزنامه تا سال ۱۳۲۴ (قمری) تحت عنوان ایران ادامه داشت و بعد از مدتی وقفه در سال ۱۳۲۹ (قمری) با نام روزنامه رسمی دولت ایران منتشر گردید.

در سال ۱۲۸۳ هجری قمری روزنامهٔ دیگری به نام روزانه ملتی در تهران انتشار یافت. منظور از واژهٔ «ملتی» نشان دادن تمایز آن روزنامه از روزنامه دولتی بود. نخستین نشریهٔ روزانه (یعنی روزنامه به معنی واقعی کلمه) در ایران به نام خلاصة الحوادث در سال ۱۳۱۶ (قمری) در تهران منتشر شد این روزنامه چهار صفحه‌ای بود و اخبار خبرگزاری رویترز را که به قصد هندوستان مخابره می‌شد بازمی‌تاباند.

روزنامه‌های وطن و طلوع نیز از دیگر روزنامه‌های مهم منتشر شده تا پیش از مشروطیت اند. روزنامه وطن (La Patrie) که در سال ۱۲۹۳ انتشار یافت، اولین روزنامه ایرانی دوزبانه (فارسی و فرانسه) تهران بوده و همچنین نخستین روزنامه‌ای بود که در تاریخ کشور توقیف شد [۸]

بعد از استقرار مشروطیت چهار روزنامه به نام‌های مجلس، ندای وطن، حبل‌المتین و صبح صادق، هر روز در ایران منتشر می‌گردید. روزنامهٔ «مجلس» اخبار مجلس شورای ملی را بازمی‌تاباند و زیر نظر میرزا محمد صادق طباطبائی اداره می‌شد. درپی خلع محمد علی شاه از سطلنت، روزنامه‌های متعدد روزانه دیگری نیز در ایران منتشر گردید.

در دوره مشروطیت بیداری افکار عمومی به سرعت و شدت اوج گرفت و روزنامه‌ها نفوذی عظیم و سهم مهمی در تجدید حیات اندیشه‌های مردم داشتند. از روزنامه‌های مهم دوره مشروطیت که تأثیر زیادی بر افکار عمومی داشتند می‌توان به صور اسرافیل و ایران نو اشاره کرد. در این برهه از تاریخ ایران، مطبوعات به عنوان نمادهای دموکراسی و آزادی نقش بزرگی در گسترش مشروطیت داشتند[۹]. درپی اعلام فرمان مشروطیت تعداد و تیراژ مطبوعات افزایش زیادی یافت همانطورکه شمارگان روزنامهٔ مساوات که از جراید مهم و مؤثر انقلاب مشروطه شمرده می‌شد به ۳ هزار، روزنامه صور اصرافیل به ۵ هزار، روزنامه مجلس به تدریج از ۷ هزار به ۱۰ هزار و روزنامه انجمن ملی به ۵ هزار نسخه رسید. به هنگام صدور فرمان مشروطیت تنها ۲۰ روزنامه و نشریه در ایران منتشر می‌گردید اما در پی اعلام این فرمان و در مدت زمان مانده از سال ۱۳۲۴ (قمری)، ۹۲ نشریه شامل ۶۴ عنوان در تهران، ۹ عنوان در اصفهان، ۶ عنوان در تبریز، ۴ عنوان در همدان، لاهیجان و ارومیه هر کدام دو عنوان و کرمانشاه، شیراز، مشهد، بندر انزلی و شهر ری هر کدام یک عنوان، منتشر می‌شد[۱۰].

در دوره دوم مشروطیت قِطع روزنامه‌های روزانه بزرگتر شد ولی تیراژ آنها کاهش پیدا کرد مثلا روزنامه استقلال ایران از هشتصد تا هزار نسخه و ایران نو که در آن زمان کثیرالانتشارترین روزنامه ایران محسوب می‌شد بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ نسخه تیراژ داشت، کاهش این تیراژ را می‌توان در توسعه فقر عمومی به علت حوادث ناگوار در آن مقطع دانست در این دوره معمولاً چندین نفر یک شماره از روزنامه را به شراکت می‌خرید و با هم مطالعه می‌کردند.

اولین نشریه به زبان خارجی روزنامه وطن بود. از این روزنامهٔ دو زبانهٔ فارسی-فرانسوی، فقط یک شماره در سال ۱۲۹۳ (قمری) (۱۸۷۵ میلادی) به مدیریت بارون لوئی دونورما بلژیکی منتشر گردید. لوئی دونورما در سال ۱۲۹۲ به همراه ناصرالدین شاه از فرانسه به تهران آمده بود و چون در اولین شماره از روزنامه مقاله‌ای در مورد آزادی نوشت به دستور شاه روزنامه تعطیل و لوئی دونورما نیز از ایران اخراج شد.

اولین روزنامه‌ای که از طرف زنان در ایران منتشر شد دانش نام داشت و در سال ۱۳۲۸ (قمری) توسط همسر میرزا حسین‌خان کحال انتشار می‌یافت. این نشریه از ۱۰ رمضان ۱۳۲۸ ق. تا ۲۷ رجب ۱۳۲۹ ق. در تهران منتشر می‌شد. دانش هفته‌ای یک بار و در هشت صفحه با قطع رحلی و چاپ سربی چاپ می‌شد و علاوه بر ایران در سایر کشورها هم منتشر می‌شد.[۱۱]

اولین نشریه علمی که در ایران منتشر شد روزنامه دولت علیه ایران بود بعد از این روزنامه نشریه‌های دیگری نظیر گنجینه فنون، فلاحت مظفری، مجمع الاخلاق، دعوت الحق، مجمع بهار و آفتاب منتشر شدند.

اولین نشریه فکاهی در ایران که در ایران منشر شده طلوع نام داشت که در سال ۱۳۱۸ (قمری) اولین شماره آن بیرون آمد. مدیر این نشریه عبدالحمیدخان متین‌السلطنه بود که بعدها نماینده مجلس شورای ملی شد[۱۲].[۱۳]

همان‌گونه که پیشتر گفته شد، ارومیه نخستین شهرستانی است که روزنامه‌دار شد

نخستین فرمان رسمی سانسور در ایران، با توجیه حفظ سلامت اخلاقی کودکان، در رجب سال ۱۲۸۰ ه.ق. از سوی ناصرالدین شاه خطاب به صنیع‌الملک (برادر کمال‌الملک) صادر شد.[۱۴] در این دستور، شاه نگرانی خود را پیرامون مطالبی که «گوشزد اطفال» می‌شود، چنین اظهار داشته‌است:

خاصه اطفال که از مبادی احوال به خواندن این حکایات نامربوط می‌شدند و این روایات منطبعه غیرمستحسنه در جبلت ایشان کالنقشی فی الحجر مرکوز... می‌گردید و... در گردآب هواجس نفسانی و وسواس شیطانی غوطه‌ور می‌گشتند...[۱۴]

ولی اعمال اولین سانسور در تاریخ روزنامه نگاری ایران، در قالب توقیف یک نشریه، توقیف روزنامه وطن در سال ۱۲۹۳ (قمری) (۱۸۷۵ میلادی) بود که تنها یک شماره از آن چاپ شد. اولین مقررات هم در دوره ناصرالدین شاهی رخ داد و در در ربیع‌الثانی ۱۳۰۲ (۱۸۸۴ (میلادی)) به دستور شاه اداره سانسور با هدف نظارت مستقیم بر کتابهای فارسی‌ای که در ایران چاپ می‌شدند یا اینکه از خارج وارد می‌شدند، تأسیس شد. این اداره زیر نظر وزارت انطباعات مشغول به کار بود. زمینهٔ ایجاد این اداره زمانی رخ داد که یک کتاب به زبان فارسی را نزد شاه بردند و و ناصرالدین شاه از دیدن اهانت‌هایی که در آن نسبت به رجال، مقامات و علمای ایرانی شده بود ناراحت شد و سپس با کمک و یاری محمدحسن صنیع‌الدوله (اعتمادالسلطنه) اداره سانسور را تشکیل داد

سابقه تاریخی روزنامه در ایران

با توجه به استقبال بی نظیر بازدید کنندگان از غرفه اتحادیه مطبوعات محلی استان های کشور در بیستمین نمایشگاه مطبوعات ودر خواست اکثر بازدید کنندگان مبنی بر درج اطلاعات جامع در رابطه با تاریخچه روزنامه در ایران در دوران قاجار و مشروطه ، بر خود فرض واجب دانستم که به این استقبال و در خواست پاسخی شایسته و مجمل در حد بضاعت خود و بر اساس اسناد و مدارک در دسترس و با ذکر مأخذ تقدیم دارم.

ورود به هر بخشی نیازمند تعریف و شناخت واژه ها وگزاره ها وسابقه ی تاریخی آن پدیده می باشد.

تعاریف

“روزنامه “واژه ای کلی وعامی است که به نشریات اطلاق میگردد.

به نقل از دکتر معین، “مطبوعات” در زبان فارسی واژه ایست که از عربی وارد زبان فارسی شده وجمع مطبوعه است، که ترجمه ی تحت الفظی آن چاپ شده است . از همین رو به نشریات و روزنامه ها مطبوعات می گویند.

از دیگر واژه هایی که در زبان فارسی به برخی از نشریات گفته میشود” جریده” است ، بطور خلاصه در جریده حوادث ، اخبار ، رساله های علمی و ادبی وسیاسی واخبار وقت و جزآن… منتشر می شود.

دیگر واژه ای که دانستن معنای آن لازم می آید “مجله” است . به تعریف علامه دهخدا «آنچه که همچون کتاب و رساله از اخبار و موضوعات ومقالات مختلف ،هفته ای یا پانزده روز یا دو هفته یکبار ویا همانند این ها طبع یا انتشار دهند مجله نامند.»

در تعریف یونسکو از نشریه اینطور می آید که نشریات باید سه ویژگی مشترک را دارا باشند:

الف- چاپی بودن، ب- تهیه و تنظیم در داخل، ج- در معرض استفاده عموم بودن .

و همچنین نشریات باید سه ویژگی خاص را نیز دارا باشند:

الف- انتشار مداوم، ب- نام واحد ج- انتشار بیش از یک شماره در سال.

اما در تعریف حقوقی نشریه ،در ماده یک قانون اصلاحی قانون مطبوعات ، سه ویژگی اساسی یک مطبوعه عبارت است از :

- نشریه بودن

- انتشار منظم

- دارای نام ثابت بودن ،تاریخ و شماره ردیف

سابقه ی تاریخی

واما در مورد سابقه تاریخی روزنامه در ایران اگر نگاهی به نوشته ها وکتابهایی که از قرن ها پیش در اختیار می باشد بیاندازیم، ابوریحان بیرونی در المجاهر می نویسد : وکتبتها فی الروز نابع باسمه. این شاهدی است بر اینکه روزنامه در آن زمان به معنی کتاب وشرح گزارش روزانه ویادداشت وقایع هر روز بوده است.

بنقل از دهخدا راپورت هایی که وقایع نگاران دولتی درآن از ولایات اخبار جاری را به دولت می نوشتند ، بمعنی مطبوعات یومیه و هفتگی اطلاق می شد.

یحیی آریان پور در کتاب از “صبا تا نیما “در رابطه با روزنامه چنین نقل می کند:«کلمه روزنامه در زبان فارسی ریشه قدیمی دارد ودر بسیاری از کتابهای قرون اولیه اسلامی این کلمه یا عربی شده ی آن به صورت”روزنامجه”دیده می شود.و صاحب بن عباد ، کاتب و وزیر مشهور آل بویه متوفی به سال ۳۸۵ه. ق روزنامجه داشته و وقایع روزانه را در آن ثبت میکرده..» بنابر این روزنامه در زمانهای قدیم بمعنی دفتر یادداشت ها وگزارش های روزانه بکارمی رفته است.

روزنامه کاغذ اخبار

قدیمی ترین سندی که راجع به نخستین روزنامه ی فارسی در دست است ، اعلام نامه ای است از طرف دولت (بتاریخ رمضان المبارک۱۲۵۲ ه. ق)که در واقع فوق العاده یا پیش شماره روزنامه ای بوده است که غریب به سه ماه بعد انتشار یافته است.در این اعلامنامه اینطور آمده است که «همت ملوکانه اولیای دولت علیه مصروف بر این گشته است که ساکنین ممالک محروسه تربیت شوند و از آنجا که اعظم تربیت آگاه ساختن از کار جهان است لهذا به سبب حکم شاهنشاهی کاغذ اخباری مشتمل بر اخبار شرقیه و غربیه در دار الطباعه ثبت و به اطراف واکناف فرستاده خواهد شد…»

 

به نقل از محمد سرشار در کتاب “حقوق مطبوعات در جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده” نام این روزنامه به تقلید از هندیان “کاغذ اخبار”انتخاب شده است.

اولین شماره روزنامه کاغذ اخبار درتاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۲۱۶ شمسی منتشر شد . این روزنامه در چهار صفحه به بیان دیگر در دو ورق چاپ می شده است. که درصفحات ۱ و ۳ آن چاپ صورت گرفته و صفحات ۲و۴سفید بوده است ،باین ترتیب آن را بروی دیوار نصب میکردند.

صفحه اول روزنامه به اخبار ممالک شرقیه اختصاص داشته و در صفحه آخر اخبار ممالک غریبه درج میشده است ، این روزنامه حدودا بمدت ۳سال منتشر میشده است واز آن دونسخه در موزه ی بریتانیا موجود است ،در این دو شماره خبری از تاجگذاری ملکه ویکتوریا منتشر شده است . این شماره ها توسط ماموران سیاسی دولت بریتانیا به انگلستان ارسال گردید.

روزنامه زاراریت باهرا

بنقل از دهخدا دومین نشریه خبری ایرانی ،”زاراریت باهرا” بود که در سال ۱۲۶۷ ه.ق توسط مبلغان آمریکایی مسیحیت در شهر ارومیه منتشر شد .این نشریه به شکل ماهانه وبه زبان کلدانی انتشار میافت.

روزنامه وقایع اتفاقیه

سومین روزنامه در ایران توسط میرزا تقی خان امیرکبیر به سال ۱۲۲۳شمسی بنام “وقایع اتفاقیه”در تهران چاپ شد.به نقل از استاد محیط طباطبایی با ساخت ترکیب وقایع اتفاقیه اصطلاح جدیدی برای نامیدن نشریات مورد استفاده قرار گرفت.

 

در بالای این روزنامه تصویر شیری با جمله (یااسدلله الغالب )بهمراه تصویر دو فرشته بود، انتشاراین روزنامه که بصورت هفتگی انجام می شد بعد از شماره ۴۷۲ متوقف شد وتا شماره ۶۴۶ بنام روزنامه “دولت علیه”منتشر گردید.تصاویر و نقاشی های این روزنامه توسط عموی بزرگ استاد کمال الملک (استاد غفاری)مصور می گردیده است.

بعد از این در نقاط مختلف ایران از جمله اصفهان، بوشهر، شیراز، چاپ روزنامه بصورت سنگی و سربی ادامه پیدا میکند، که در این مقال به اولین ها بسنده میگردد.

- اولین روزنامه یومیه در ایران خلاصه الحوادث نام داشت که شماره اول آن به تاریخ ۱۳۱۶ ه.ق منتشر گردید. این روزنامه در طول هفته به غیر از روزهای جمعه و یکشنبه منتشر می شد، و بدرج اخبار تلگرافی خارجه می پرداخت.

 

- مجله ی “دانش” که بتاریخ (۱۳۲۸ ه.ق) توسط خانم (دکتر حسین خان کحال)در تهران تاسیس شد اولین روزنامه ی زنان محسوب میشود وهمه ی مطالب مندرج در آن درباره زنان بود.مجله ی دانش به طور هفتگی در هشت صفحه و در قطع وزیری وبا چاپ سربی در مطبعه ی روسی منتشر میشده است .

اما اولین روزنامه ای که رنگ و بوی قلم و فکر زنان را بخود گرفت ،روزنامه ی “زبان زنان” بود که بهمت بانو صدیقه دولت آبادی در اصفهان تاسیس ومنتشر شد.

- بسال ۱۳۱۸ ه .ق در شهر بوشهر روزنامه “طلوع” توسط عبدالحمید خان متین السلطنه تاسیس شد ، این روزنامه اولین روزنامه فکاهی تاریخ ایران محسوب میشود، که به چاپ سنگی و مصور طبع میشده است.

 

- اولین روزنامه نظامی ایران به نام “روزنامه نظامی علمیه وادبیه ایران” به تاریخ ۱۲۹۳ ه .ق توسط کارکنان مدرسه مبارکه آتاماژور تاسیس وتا ۱۲۹۶ دایر بود ،جایگزین آن روزنامه مریخ بود که از سال ۱۲۹۶ تا ۱۲۹۷ در ۱۸ شماره انتشار یافت منظور از تاسیس این روزنامه درج وقایع و تواریخ نظامی وانتشار مطالب علمی مورد نیاز مردم بوده است.

 

- روزنامه علمی توسط محمد حسن خان صنیع الدوله در سال ۱۲۹۳ در ۶۴ شماره انتشار یافت ، که اولین روزنامه ی علمی در تاریخ ایران بوده است.

این مقال را با معرفی اولین روزنامه ای که به زبان فرانسه در ایران انتشار یافت به پایان میبریم . بنقل از یحیی آریان پور در کتاب از صبا تا نیما ، میرزا حسین خان سپهسالار تصمیم گرفت که به هدف معرفی کشور ایران به ملل خارجه با کمک مهندس بلژیکی (بارون دونرمان) روزنامه ای به زبان فرانسه دایر کند. شماره اول آن در تاریخ نهم محرم ۱۲۹۳ به دو زبان فارسی وفرانسه بنام “وطن” منتشر شد . اما به علت مضمون آزادی خواهانه آن مورد غضب ناصرالدین شاه واقع شده و دستور توقیفش را صادر کرد.بنابراین بیش از یک شماره از آن انتشار نیافت.

بعد از وطن امروز روزنامه دیگری به زبان فرانسه بنام “صدای ایران” انتشار یافت . نویسنده و مدیر آن دکتر مورل فرانسوی بود ، این روزنامه از ماه رجب ۱۳۰۲ ه.ق تا رجب ۱۳۰۵ دایر بود.

حسن حیدری